در عصری که هجوم فرهنگی علیه نوجوانان به اوج خود رسیده است شناخت روحیات و اخلاقیات نوجوانان بر هر فردی لازم است گرچه همه ی دوران عمر را باید مهم بشماریم ولی در نوجوانی است که فرد وارد صحنه های اجتماعی می شود و می تواند تصمیم گیری و اظهار نظر نماید. .

رابطه نوجوان و جامعه را می توان به منشوری چند وجهی تشبیه کرد که از هر جهت به آن نگاه کنیم، یکی از آن وجوه را خواهیم دید. تعادل نوجوان زمانی برقرار می شود که در زمینه های مورد نظر به گونه ای شاهد موفقیت او در دست یابی به اهداف زندگی بوده باشیم.

در زیر به برخی از محورهای روابط نوجوان و جامعه اشاره خواهیم کرد:

اصل نیاز به هویت

جستجوی هویت، همواره با سایه ای از ابهام و نگرانی همراه است. نوجوان در صدد است تا در دنیای پر ازدحام و متغیر معاصر جایگاه خود را بیابد و هویتی از خویش به دست آورد. او دوست دارد به این سوال پاسخ دهد که: برای چه زندگی می کند؟ و چه کسی است؟

بی شک چنین هویتی ، غالباً محصول فرهنگ، تربیت خانوادگی گرایش ها و نگرش های آنان است.

مسئولیت های اجتماعی، مشارکت دادن آنها در مسایل مربوط به خود، ارائه نقش های سازنده و با معنی، از مواردی است که تلاش نوجوان را برای یافتن هویت جهت می دهد و به آن نظم می بخشد. برای این مهم می توانیم در دبیرستان ها و سایر مراکز آموزشی آنان را در تصمیم گیریها و اظهار نظرها شریک نماییم تا احساس مسوولیت را بدین گونه در آنان تقویت کنیم و هویتی نوین در آنها ایجاد نماییم.  اصل نیاز به استقلال طلبی

نوجوانی دوره ی رها شدن از وابستگی های خانواده و ورود به صحنه ی اجتماعی است. برخی روانشناسان این دوره را مرحله «فطام روانی»[۱] می گویند. به این مفهوم که نوجوان از  جهت وابستگی عاطفی از خانواده جدا می شود و به تدریج اتکای به خود و پیوستن به جامعه را به دست می آورد.

برای تجربیات موفق نوجوان در زمینه استقلال لازم است تمهیدات و مقدمات زیر را به کار بندیم.

الف) والدین، فرزندان را زیاد به خودشان وابسته نکنند تا زمینه ی جداسازی تدریجی از خانواده به سهولت فراهم شود. برخی والدین در برخورد با فرزندان دچار افراط می شوند و ناخودآگاه به نوعی آنها را وابسته می کنند.

ب) جامعه با قبول نوجوان و احترام به استقلال نسبی آنان، این مرحله را برای نوجوانان رضایت بخش و قابل قبول می نماید.

ج) نوجوانان خود می توانند با اثبات لیاقت و شخصیت قابل اعتماد، به این استقلال پاسخ مثبت بدهند و آمادگی خود را برای استقلال بیشتر ثابت نمایند.

تاثیرات محیطی بر استدلال اخلاقها

شیوه های فرزند پروری: درک اصول اخلاقها، همانند کودکی در نوجوانی نیز از طریق فرزند پروری صمیمانه و دموکراتیک و بحث کردن درباره ی مسایل اخلاقی پرورش می یابد. نوجوانانی که از نظر رشد اخلاقی بسیار پیشرفته هستند والدینی دارند که با دقت تمام به آنها گوش می دهند سوالهای روشنگری می پرسند و از استدلال سطح عالی استفاده می کنند در مقابل والدینی که موعظه می کنند به تهدید متوسل می شوند یا اظهارات نیشدار بر زبان می آورند نوجوانانی دارند که تغییر اندکی می کنند یا اصلاً تغییر نمی کنند.

تحصیلات: سالهای تحصیل یکی از پیش بینی های بسیار قدرتمند رشد اخلاقی است پژوهش طولی نشان می دهد که استدلال اخلاقی فقط در صورتها در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی پیشرفت می کند که فرد وارد کالج شود و آن را ادامه دهد.

شاید تحصیلات عالی به این علت تاثیر نیرومندی بر رشد اخلاقی دارد که افراد جوان را با مسایل اجتماعی ای آشنا می کند که از روابط فردی فراتر رفته و کل گروه های سیاسی و اجتماعی را در بر می گیرند در تایید این دیدگاه دانشجویانی که در کالجها فرصت های بیشتری برای درک دیگران داشته اند برای مثال در کلاسهایی بوده اند که روی بحث آزاد عقاید تاکید کرده اند و نشان می دهند که از تنوع اجتماعی آگاهتر شده اند از نظر استدلال اخلاقی پیشرفته تر هستند.

فشار همسالان و پیروی

نوجوانانی که در اوایل نوجوانی هستند شاید به علت نگرانی بیشتر در مورد آنچه دوستانشان درباره ی آنها فکر می کنند بیشتر از نوجوانان بزرگتر تسلیم فشار همسالان می شوند. با این حال در صورت مخالفت والدین و همسالان حتی نوجوانان کوچکتر از مقررات خانواده سرپیچی نمی کنند. همسالان در مسایل روزمره مانند لباس، موسیقی و انتخاب دوستان با نفوذترند . ویژگیهای شخصی نوجوانان نیز در این امر دخالت دارد.

نوجوانانی که احساس شایستگی و ارزشمندی می کنند از همسالان خود کمتر پیروی می کنند. بالاخره اینکه فرزند پروری مقتدرانه با مقاومت در برابر فشار نامطلوب همسالان ارتباط دارد . در مقابل نوجوانانی که با رفتارهای افراطی والدین مواجه هستند به مقدار زیاد به سمت همسالان گرایش دارند.

نقش محیط در اخلاق نوجوانان

از سنین نوجوانی و مخصوصاً از حدود ۱۲ تا ۱۳ سالگی بیداری هایی برای آنان پدید می آید که مهمترین آنها بیداری مذهبی، بیداری وجدان و بیداری فطرت است. از جهت دیگر او وارد جامعه و اجتماع می شود. و اخلاق و رفتار افراد جامعه برای او الگوساز و هشدار دهنده می شود. زندگی اخلاقی او در این سن انعکاسی از وضع و شرایط محیط می شود به اندازه ی که مد جدید پوشش تازه و رفتاری نو در جامعه باعث جلب توجه او می شود و او را به سوی خود می کشاند.

آداب و رسوم

مرحله ی نوجوانی دوره عصیان و سرکشی است. عصیان علیه بسیاری از وقایع علیه خانواده و علیه آداب و سنن موجود در جامعه آنها در رفتار خود نوعی سنت شکنی دارند. بدون اینکه آگاهی و سنجش داشته باشند می خواهند تازه و جدید باشند و جلب نظر کنند.

تمایلات نوگرایی و پشت پا زدن به آداب و رسوم تخلف از قداست هایی که افراد مسن را به خود جلب کرده است در آنان بسیار است و از نظر روانی چنین تلاش و اقدامی در حقیقت نوعی تخلیه ی خویش است تن به چنین اقداماتی می دهند تا از هیجانات و عوارض که سر راه آنهاست بکاهند.

نتیجه گیری

توصیه هایی جهت تقویت رشد اجتماعی در نوجوانان

ویژگی های مربوط به رشد اجتماعی را می توان در نوجوانان با راه های منطقی و صحیح تقویت کرد. در مورد تقویت رشد اجتماعی در نوجوانان همان طور که گفته شد باید به عنصر مهم و اساسی آن که آموزش و اصلاح مهارت های اجتماعی است توجه شود در مورد نوجوانان بیشتر باید به اصلاح آموزش های غلط پرداخته شود.

موارد زیر پیشنهاداتی جهت تقویت و رشد جنبه های اجتماعی شخصیت نوجوانان می باشد.

۱- تشویق نوجوانان به انجام امور شخصی از قبیل: خریدهای جزئی، کمک به خانواده در کارهای منزل

۲- دادن مسئولیت های مختلف به نوجوانان در حد تواناییهای آنان به منظور ایجاد اعتماد به نفس و حس اطمینان به توانایی های خود.

۳- تشویق نوجوانان برای شرکت در جلسات گروهی، ورزشی، فرهنگی و …

۴- تشویق نوجوانان به دوستی و همنشینی با نوجوانان دارای رشد اجتماعی بالا

۵- مواجه کردن آگاهانه نوجوانان با ناکامی جزئی در محیط زندگی و تقویت راه های صحیح مقابله با آن توسط نوجوان

۶- تقویت حس همدردی و تشویق نوجوانان در رعایت منافع اجتماع و دیگران.